Mâu thuẫn là điều bình thường, thậm chí là một phần không thể tránh khỏi trong các mối quan hệ. Không có bất kỳ mối quan hệ nào được gây dựng, phát triển mà không có mâu thuẫn xảy ra. Do đó điều quan trọng là kỹ năng xử lý hiệu quả khi mẫu thuẫn khi chúng xảy đến. Nếu mâu thuẫn không được xử lý tốt, có thể gây tổn hại đến mối quan hệ. Mâu thuẫn có thể dẫn đến sự xa cách, tranh cãi, hay cắt đứt mối quan hệ. Nhưng ngược lại nếu được xử lý tốt, đó sẽ là cơ hội để cải thiện và tăng cường mối quan hệ giữa các bên.
Mâu thuẫn phát sinh từ sự khác biệt. Bất kỳ khi nào có sự không đồng ý về quan niệm, quan điểm, giá trị, lợi ích, mong đợi thì mâu thuẫn sẽ xảy ra. Đôi khi sự khác nhau đó tuy là nhỏ, nhưng nếu không kiểm soát tốt sẽ kích hoạt cảm xúc tiêu cực và làm nổi bật sự khác nhau về nhu cầu của hai bên trong mối quan hệ. Nhu cầu đó là sự an toàn, quyền lợi, sự tôn trọng, và thể hiện bản thân. Nhiều trường hợp thiếu thông tin hoặc hiểu nhầm thông tin cũng sinh ra cảm giác lo sợ các giá trị, lợi ích cá nhân bị đe dọa, từ đó phát sinh mâu thuẫn. Nếu hai bên không hiểu rõ nhu cầu của nhau thì sẽ không thể nào giải quyết được mâu thuẫn. Nếu cả hai bên đều nhận ra nhu cầu của mình và sẵn sàng để nhìn nhận, phân tích quan điểm của nhau một cách cởi mở, chân thành thì có thể sẽ mở ra hướng giải quyết vấn đề sáng tạo, xây dựng đội nhóm gắn kết và tăng cường mối quan hệ.
Con người phản ứng khác nhau như thế nào khi có mâu thuẫn xảy ra ?
Thường khi đối phó với mâu thuẫn, sẽ có sự tham gia của hai nhân tố đó là cái tôi (sự quan tâm về chính bản thân mình) và sự thông cảm (quan tâm tới đối phương). Do đó để giải quyết được mâu thuẫn, phải có sự cần bằng giữa hai nhân tố cái tôi và sự thông cảm. Tùy vào tỉ lệ góp phần của 2 nhân tố đó mà mỗi cá nhân sẽ thể hiện những cách thức khác nhau.
1 - Phong cách né tránh mâu thuẫn.
Những người này, khi có mâu thuận, họ thường đùa giỡn, né tránh hoặc thay đổi chủ đề. Họ cảm thấy không thoải mái và không sẵn sàng cho mâu thuẫn. Họ né tránh mâu thuẫn và hy vọng rằng mâu thuẫn sẽ tự sinh tự diệt mà không cần thiết họ phải tham gia giải quyết. Người né tránh mâu thuẫn sẽ đối diện với rủi ro là vấn đề vượt ra ngoài tầm kiểm soát.
2 – Phong cách nhượng bộ.
Người có phong cách này, họ thường dành phần nhiều chú ý cho sự thông cảm (nghĩ về đối phương) hơn là cái tôi (nghĩ về bản thân mình). Trong quá trình giải quyết mâu thuẫn, họ dễ thỏa hiệp với những yêu cầu của đối phương, xem nhẹ nhu cầu của bản thân, hướng tới duy trì và củng cố mối quan hệ tốt.
3 – Phong cách cạnh tranh.
Những người có phong cách cạnh tranh, sẵn sàng đấu tranh để bảo vệ cái tôi (nghĩ về bản thân) và xem nhẹ sự thông cảm (nghĩ về đối phương). Những người này có xu hướng thích thể hiện quyền lực với người khác và thể hiện rõ ràng chỉ có hai sự lựa chọn cho vấn đề đó là hoặc thắng hoặc thua. Họ thường gây áp lực để người khác chấp nhận và chịu thỏa hiệp cho quan điểm và nhu cầu của họ qua các hình thức như tranh cãi, buộc tội, bạo lực, …
4 – Phong cách thương lượng.
Người có phong cách thương lượng là những người thể hiện sự cân bằng giữa cái tôi (nghĩ về bản thân) và sự thông cảm (nghĩ về người khác). Người thương lượng đánh giá cao sự công bằng và mong muốn đạt được những lợi ích chung. Bằng cách chấp nhận những yêu cầu của đối phương, dựa vào đó họ kỳ vòng rằng đối phương cũng sẽ chấp nhận những yêu cầu của mình, từ đó mâu thuẫn được giải quyết.
5 – Phong cách hợp tác.
Người có phong cách hợp tác thường tìm kiếm giải pháp để thỏa mãn cả hai bên. Họ đề cao bản thân (cái tôi) nhưng họ cũng nghĩ về lợi ích của đối phương (sự thông cảm). Với cách nhìn nhận mâu thuẫn là cơ hội để tăng cường mối quan hệ, họ sẵn sàng dành thời gian và nguồn lực để tìm kiếm giải pháp giúp hai bên đều có lợi Win-Win. Đây là phong cách giải quyết mâu thuẫn hiệu quả hơn cả và được khuyến khích sử dụng để giải quyết mâu thuẫn.
Mỗi người sẽ có cách ứng xử với mâu thuẫn khác nhau. Tuy nhiên, nhìn chung để làm dịu bớt những mẫu thuận trong các mối quan hệ, thì cả các bên phải nhớ những gợi ý sau đây:
- Đặt việc duy trì mối quan hệ lên trên hết. Duy trì và vun đắp cho mối quan hệ mang lại lợi ích nhiều hơn là cố gắng tranh cãi để giành chiến thắng. Tôn trọng quan điểm và cách nhìn nhận vấn đề của người khác.
- Tập trung vào hiện tại. Nếu bạn cứ cố gắng bới móc những chuyện trong quá khứ để phán xét thì chỉ làm trầm trọng thêm vấn đề, chuyện bé xé ra to. Thay vào đó hãy tập trung sự chú ý vào vấn đề hiện tại và tìm kiếm cách giải quyết vấn đề.
- Chấp nhận sai lầm, không đỗ lỗi và né tránh tranh cãi.
- Biết lắng nghe.
- Sẵn sàng tha thứ. Mâu thuẫn không thể giải quyết nếu bạn không sẵn sàng và không thể tha thứ. Tha thứ có nghĩa là bạn từ bỏ ý muốn trừng phạt đối phương. Sự trừng phạt không thể nào bù đắp được những mất mát đã xảy ra mà chỉ làm tăng thêm sự tổn thương và phát sinh thêm cảm xúc tiêu cực.
- Nhận lãnh trách nhiệm.
Năng lực giải quyết mâu thuẫn hiệu quả bao gồm những kỹ năng sau đây:
- Quản trị cảm xúc - Duy trì trạng thái cảm xúc bình tĩnh. Cách giao tiếp chỉ có thể hiệu quả khi trong trạng thái cảm xúc bình tĩnh. Thấu hiểu nhu cầu người đối diện thông qua ngôn ngữ có lời và không lời. Biểu đạt nhu cầu của mình một cách nhẹ nhàng không gây áp lực, đe dọa, áp đặt lên người đối diện.
- Nhận diện và tôn trọng sự khác biệt - Bằng sự thông cảm và tôn trọng sự khác biệt, bạn sẽ giải quyết vấn đề nhanh hơn.
Dưới đây là những điều bạn nên làm khi có mâu thuẫn xảy ra.
1 – Nhanh chóng giải phóng cảm xúc tiêu cực.
Khả năng duy trì trạng thái cảm xúc bình tĩnh và tập trung vào sự thật hiện tại của vấn đề. Không tập trung vào cách người đối diện trình bày vấn đề, chỉ tập trung vào ý nghĩa của những gì họ trình bày để tránh bị ảnh hưởng và sự lây lang của cảm xúc tiêu cực.
2 – Nhận diện và quản trị cảm xúc của mình.
Nếu bạn không nhận viện và quản trị được cảm xúc thì bạn sẽ không thể diễn đạt quan điểm của mình hiệu quả, thậm chí còn làm căng thẳng thêm vấn đề, đổ thêm dầu vào lửa. Giao tiếp chỉ hiệu quả khi ở trạng thái cảm xúc bình tĩnh.
3 – Cải thiện khả năng diễn đạt và thấu hiểu không lời.
Thường khi mâu thuẫn xảy ra thì thì những ngôn ngữ không lời chứa đựng nhiều thông tin nhất. Ngôn ngữ không lời như ánh mắt, vẻ mặt, giọng nói, cử chỉ, điệu bộ sẽ hé lộ nhiều thông tin về cảm xúc thực sự và nhu cầu tiềm ẩn không được thể hiện bằng lời của người nói. Dựa vào thấu hiểu sâu về đối phương về cảm xúc và nhu cầu trong mối quan hệ, bạn có thể lựa chọn cách ứng xử thích hợp.
4 – Tạo không khí cởi mở, hài hước chân thật.
Không khí hài hước, cởi mở, chân thật sẽ giúp đánh lạc hướng sự tập trung vào cảm xúc, làm dịu căng thẳng mang đến cảm xúc tích cực cho cả hai bên. Tuy nhiên phải cẩn thận với thông điệp mà đối phương nhận được. Nếu không khéo, thì bạn có thể đang gửi cho đối phương thông điệp rằng họ không được tôn trọng. Nếu không có kỹ năng pha trò hài hước thì tốt nhất không nên áp dụng khi có mâu thuẫn xảy ra.
Mâu thuẫn là không thể tránh khỏi và là một cần thiết trong các mối quan hệ. Thách thức đặt ra không phải là loại bỏ mâu thuẫn mà là nhận diện và xử lý hiệu quả khi mâu thuẫn xảy ra.