Khi Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đến Thái Lan vào tháng 8, tổ hợp mua sắm Central Ladprao của Central Group (CG) ở trung tâm Bangkok đã trải thảm đỏ chào đón ông.

Tạo đây, Thủ tướng Phúc đã được mời tham dự lễ khai mạc một hội chợ thương mại Việt Nam. Ông được chào đón bởi các thành viên của gia đình Chirathivat (những người sáng lập CG), bao gồm cả CEO Tos Chirathivat. Tos đã bày tỏ nguyện vọng với Thủ tướng Phúc rằng rằng ông muốn đầu tư nhiều hơn ở Việt Nam, thị trường lớn nhất của CG ở ngoài Thái Lan.

Ông Tos (52 tuổi) cũng giới thiệu luôn con trai út của mình, người vừa tốt nghiệp từ một trường đại học Mỹ và sẽ tham gia bộ phận kinh doanh trực tuyến của hãng.

"Cháu nó không biết gì về bán lẻ", Tos cười nói với Nikkei Asian Review. "Nhưng thế hệ trẻ biết rất nhiều về công nghệ số".

Mở rộng ra quốc tế và phát triển thương mại điện tử là hai thách thức mà Tos, cháu nội của người sáng lập CG là Tiang Chirathivat, đang phải tìm lời giải. Đây là điều rất cấp thiết khi mà tăng trưởng trong mảng kinh doanh bán lẻ truyền thống của CG đang chậm lại.

Giống như nhiều gia đình tài phiệt lớn khác ở Thái Lan, gia đình Chirathivat là những người gốc Hoa. Nhà sáng lập Tiang Chirathivat đã di cư từ đảo Hải Nam đến Bangkok vào năm 1925. Trong khi nhiều người nhập cư Trung Quốc khác đã chọn nơi kinh doanh tại khu phố Tàu ở Bangkok, Tiang lại mạnh dạn mở cửa hàng đầu tiên ở quận Thonburi ở ngoại ô thành phố, nằm ở phía bên kia con sông Chao Phraya so với khu trung tâm.

Cửa hàng của Tiang nằm gần một ngôi đền lớn được xây dựng bởi gia đình hoàng gia, vì vậy Tiang đã tận dụng vị trí này để bán thực phẩm và cung cấp dịch vụ đậu xe cho khách tham quan.

Sau đó, ông đã chuyển đến một địa điểm gần khách sạn Grand Oriental (nay là Mandarin Oriental), nơi ông mở một cửa hàng với con trai cả của mình là Samrit vào năm 1947. Năm 1956, gia đình Chirathivat mở cửa hàng bách hóa đầu tiên của Thái Lan ở khu phố Tàu.

Ngày nay, tập đoàn 70 tuổi này đã trở thành một trong những công ty hàng đầu trong ngành bán lẻ Thái Lan, với hơn 60 cửa hàng bách hóa và trung tâm mua sắm. CG cũng điều hành nhiều khách sạn và nhà hàng, với tổng cộng 5.000 địa điểm.

Phả hệ gia đình Chirathivat. Ảnh: Nikkei

Năm 2016, doanh thu của CG đạt 332,7 tỷ baht (10 tỷ USD), tăng 17% so với năm trước, khẳng định vị thế nhà bán lẻ lớn nhất tại Thái Lan. Đối thủ cạnh tranh gần nhất của CG là tập đoàn The Mall, hiện điều hành các trung tâm mua sắm lớn của Bangkok như Siam Paragon và Emporium, với doanh thu hàng năm ước tính là 50 tỷ baht. CG cũng lớn hơn các công ty bán lẻ khác trong khu vực, ví dụ như SM Investments ở Philippines.

Gia đình Chirathivat hiện là gia đình giàu thứ 3 ở Thái Lan, với giá trị tài sản ròng ước tính là 15,3 tỷ USD, theo Forbes.

Sự tăng trưởng của CG được hỗ trợ bởi đà tăng trưởng của nền kinh tế Thái Lan, sự trỗi dậy của tầng lớp trung lưu và nhu cầu về hàng hoá và dịch vụ mới. Tập đoàn này xây dựng các trung tâm mua sắm và cửa hàng ở các vị trí cạnh tranh, với nhiều sản phẩm đa dạng. Nhưng dân số Thái Lan đang bắt đầu già hóa nhanh hơn các nước láng giềng, và người Thái cũng chi tiêu mua sắm nhiều hơn ở nước ngoài so với trong nước. Điều này làm cho nhu cầu trong nước bị trì trệ trong khi cạnh tranh gia tăng và trở nên đa dạng hơn.

"Có rất nhiều điều đang xảy ra hiện nay gây ảnh hưởng đến các cửa hàng bách hóa", Tos phát biểu với tờ Nikkei Asian Review trong một cuộc phỏng vấn gần đây. Theo Tos cho biết, các cửa hàng bách hóa chiếm khoảng 40% doanh thu của CG, nhưng thị trường bán lẻ nói chung "vẫn còn rất rộng lớn", ý nhắc đến các mô hình trung tâm mua sắm, cửa hàng giảm giá và các cửa hàng chuyên dụng.

Là con út trong số 8 người con của Samrit, Tos nói rằng việc nắm bắt xu thế của ngành bán lẻ là "khá đơn giản" nhờ ông đã  có nhiều năm kinh nghiệm. "Tôi rất giỏi trong việc nhìn ra bức tranh tổng thể, đầu tư và kiếm tiền".

Tos đã học ngành tài chính tại Đại học Columbia (Mỹ)  và ban đầu muốn trở thành nhân viên ngân hàng đầu tư. Ông từng làm việc một năm tại Citibank Thái Lan. Tuy nhiên, sau đó ông quyết định trở lại với sự nghiệp kinh doanh của gia đình và thành lập nên chuỗi siêu thị Big C vào năm 1994.

Tos cũng đề xuất việc CG nên mở rộng sang các khu vực nông thôn và nay khu vực này chiếm khoảng một nửa doanh số bán lẻ của tập đoàn, mặc dù một liên doanh tương tự ở Trung Quốc tỏ ra không mấy thành công.

Những cửa hàng của CG có mặt tại hậu hết các tỉnh của Thái Lan. Ảnh: Nikkei

Nhờ các thành công của Tos trong việc đa dạng hóa tập đoàn, hội đồng quản trị của CG đã ủng hộ mạnh mẽ việc bổ nhiệm ông làm CEO vào năm 2013, mặc dù Tos nói ông không muốn đảm nhiệm vị trí này vì ông cho biết mình "hài lòng " với mảng bán lẻ. "Anh ấy có tài năng xuất chúng và mọi người trong gia đình biết điều đó," một thành viên trong gia đình Chirathivat nói.

Từ đó, Tos bắt đầu mở rộng ra thị trường quốc tế bằng cách mua một số cửa hàng bách hóa ở Châu Âu, bao gồm La Rinascente của Ý và KaDeWe của Đức, cũng như mở chi nhánh Big C tại Việt Nam. Các hoạt động kinh doanh ở nước ngoài hiện chiếm khoảng 30% doanh thu của CG.

Tham vọng thương mại điện tử

Tuy có kiến ​​thức sâu rộng về ngành bán lẻ truyền thống, Tos tỏ ra kém tự tin về khả năng nắm bắt kịp các mô hình kinh doanh trực tuyến.

"Thương mại điện tử và kinh doanh kỹ thuật số là điều duy nhất tôi không biết, nhưng nó là tương lai của ngành này", ông thừa nhận. "Tôi không chắc chắn về cách thức triển khai và làm thế nào để mang lại sự tăng trưởng, nhưng bây giờ bạn có thể thấy rằng tại những nơi mà thương mại điện tử thành công, giá trị mà nó tạo ra là rất đáng kinh ngạc".

Áp lực đang tăng lên đối với CG. Mặc dù thị trường thương mại điện tử tại Đông Nam Á vẫn tương đối nhỏ và không có một công ty lớn chi phối hẳn như Alibaba đã làm ở Trung Quốc hay Amazon ở phương Tây, nhưng cục diện đang nhanh chóng thay đổi. Amazon vừa mới tiến vào Singapore, trong khi Alibaba đã thâu tóm Lazada và đang có kế hoạch xây dựng một trung tâm logistics lớn ở Thái Lan.

Tos đã mời về các chuyên gia bên ngoài để giúp đỡ. Năm ngoái, CG đã bắt đầu tuyển dụng những nhân sự bên ngoài gia đình Chirathivat vào các vị trí quản lý hàng đầu, điều chưa từng xảy ra trước đó. Những nhân sự này được đặt vào các vị trí báo cáo trực tiếp với Tos, với trách nhiệm lèo lái CG sang các hoạt động kinh doanh trực tuyến.

Một gương mặt trong số đó là chuyên gia người Ý Nicolo Galante, cựu nhân viên McKinsey và từng có nhiều kinh nghiệm xây dựng các kênh marketing trực tuyến cho các nhà bán lẻ Châu Âu. Trong vai trò COO của CG, Galante đang cải cách tập đoàn bằng cách bổ sung các kênh mua sắm trực tuyến cho từng bộ phận bán lẻ, từ các cửa hàng bách hóa sang các cửa hàng đồ thể thao, cũng như thu hút nhân tài cho các vị trí mới, chẳng hạn như giám đốc công nghệ (CTO).

Galante nói: "Trong 2-3 năm tới, bức tranh thương mại điện tử ở Thái Lan sẽ thay đổi đáng kể". Không giống như châu Âu, nơi mà các nhà bán lẻ truyền thống tụt hậu khá xa Amazon vào thời điểm họ quyết định chuyển sang kinh doanh trực tuyến, thị trường thương mại điện tử vẫn còn đang phát triển ở Đông Nam Á nên "chúng tôi vẫn chưa quá muộn", Galante nói. "Chúng tôi có cơ hội để viết lại lịch sử cho chính mình, nhưng điều này cần phải diễn ra rất nhanh và rất sớm".

Số lượng các trung tâm mua sắm va siêu thị của CG tại từng nước. Ảnh: Nikkei

Nhiều cựu nhân viên ngân hàng cũng đã gia nhập CG để mang lại các kiến thức chuyên môn tài chính thiết yếu cho việc xây dựng hoạt động thương mại điện tử. Yol Phokasub, cựu chủ tịch Siam Commercial Bank, được bổ nhiệm vào vị trí chủ tịch. Prasarn Trairatvorakul, cựu Thống đốc Ngân hàng Thái Lan, thì đang giữ vị trí cố vấn cao cấp của CG.

Natenapha Wailerdsak, giảng viên trường Đại học Thammasat, cho biết: "CG đã và đang tích cực mời các chuyên gia và người nước ngoài làm các giám đốc điều hành dưới quyền Tos". Bà Wailerdsak cho rằng đây là một động thái tích cực vì việc chỉ sử dụng những người thân trong gia đình có thể "hạn chế các doanh nghiệp mở rộng sang những mảng vượt ra ngoài khả năng của các thành viên".

Chia sẻ quyền lực

Tuy nhiên, CG vẫn được xem là một trong những tập đoàn có tính gia đình trị lớn nhất ở Thái Lan cùng với tập đoàn đa ngành CP Group của tỷ phú Dhanin Chearavanont.

Các thành viên trong gia đình Chirathivat giữ tất cả 15 ghế tại HĐQT của CG và nắm 7 vị trí trong ban điều hành của công ty. Hầu hết các công ty của tập đoàn đều là công ty tư nhân, trừ một số ngoại lệ như Central Pattana.

Ngược lại, hầu hết các công ty con chính của CP Group đều được niêm yết và đội ngũ điều hành của công ty có khá nhiều những người nằm ngoài gia đình Chearavanont, thậm chí họ còn được lãnh đạo các công ty con quan trọng như CP Foods và CP All (vận hành thương hiệu 7-Eleven ở Thái Lan).

"Từ đời ông nội tôi và cha tôi, chúng tôi muốn tất cả các thành viên trong gia đình nắm giữ các trọng trách trong công ty nếu họ muốn", Tos nói. "Nhưng tại CP, gia đình Chearavanont nói rằng họ không muốn các thành viên trong gia đình họ tham gia điều hành tập đoàn này. Họ muốn mở rộng mạnh mẽ hơn và muốn có những nhà quản lý chuyên nghiệp giỏi nhất điều hành công việc kinh doanh".

Dhanin Chearavanont cho biết trong cuốn tự truyện của mình (được xuất bản năm ngoái) rằng ngay trước khi trở thành chủ tịch của CP Group ở tuổi 30, ông đã yêu cầu những người thân, bao gồm cả chị gái và các chị em dâu, rời khỏi công ty. Dhanin đã thay thế những người này bằng các chuyên gia trẻ tuổi.

Dhanin cũng cấm không cho những người con của các thành viên trong gia đình tham gia các hoạt động kinh doanh cốt lõi của CP. "Đưa con cái tham gia điều hành cũng có thể gây nguy hiểm cho tương lai của công ty", Dhanin nói. "Điều này không chỉ làm cho công ty mất đi những nhà quản trị giỏi, những người cảm thấy họ sẽ không thể thăng tiến, mà nó còn tạo ra khó khăn cho việc đảm bảo sự chuyển đổi suôn sẻ giữa các thế hệ lãnh đạo".

Các thành viên của gia đình Chirathivat tuân thủ "một triết lý hoàn toàn khác ", Tos nói. CG có quy trình lựa chọn nhà điều hành "nghiêm ngặt hơn", đòi hỏi phải có sự đồng ý của ít nhất 75% của ban quản trị toàn những thành viên gia đình. "Họ [phải] tin tưởng vào bạn, nghĩ rằng bạn có khả năng và sẽ làm nhiều điều tốt cho gia đình," Tos giải thích.

Đại gia đình Chirathivat có thể cung cấp nhiều ứng cử viên tiềm năng. Nhà sáng lập Tiang có tới 26 con với ba người vợ, kết quả là hiện đang có khoảng 220 người trong gia tộc Chirathivat, trong đó có 51 người tham gia CG.

Để giữ sự đoàn kết và tránh việc tranh giành quyền lực trong gia đình, con trai của Tiang là Samrit Chirathivat đã quyết định rằng cả gia đình nên sống cùng nhau. Ông đã xây một ngôi nhà ở quận Sala Daeng trung tâm của Bangkok, nơi có gần 50 thành viên gia tộc Chirathivat sống qua 3 thế hệ.

Một người con trai khác của Tiang là Suthiphand Chirathivat, hiện cũng đang giữ vai trò điều hành tại CG, nói thêm: "Chúng tôi đã lớn lên cùng nhau, và giao tiếp với nhau rất nhiều". Vào những kỳ nghỉ hè, những người con trong gia đình Chirathivat cũng làm việc trong các cửa hàng của tập đoàn với vai trò nhân viên.

Mặc dù ngôi nhà chính của gia đình Chirathivat bây giờ đã cũ và quá nhỏ để nhiều thành viên trong gia đình chung sống, nhưng gia tộc này vẫn tụ tập cùng nhau trong ba tổ hợp chính ở Bangkok.

Các thành viên gia đình cũng giữ liên lạc thông qua một chat group dành riêng cho họ. Hàng năm vào ngày giỗ của Tiang là 10/7, gia đình Chirathivat lại tụ tập tại ngôi đền gần nơi mà Tiang đã xây nên cửa hàng đầu tiên.

Một hội đồng gia tộc được lãnh đạo bởi một người con khác nữa của Tiang là Suthichai Chirathivat (CEO đầu tiên của CG và hiện là chủ tịch của tập đoàn) sẽ chịu trách nhiệm thảo luận về các vấn đề như hôn nhân, giáo dục và ngân sách gia đình. Suthiphand nói: "Chúng tôi chu cấp cho những người không tham gia vào quá trình kinh doanh".

Để tránh tranh chấp nội bộ, CG đã đưa ra một kế hoạch kế nhiệm bao gồm cả các ứng viên trong và bên ngoài  gia đình Chirathivat. Pavida Pananond, phó giáo sư tại Trường Kinh doanh Thammasat, cho biết: "Thách thức cấp bách với bộ máy lãnh đạo của CG là làm thế nào để chuyển đổi nó từ một tập đoàn gia đình sang hướng cởi mở hơn. Họ cần phải giải quyết nhu cầu chiến lược để vươn ra tầm khu vực và toàn cầu".

Tos chắc chắn nhận ra điều đó. Ông nói: "Công ty đang phát triển nhanh hơn những thế hệ con em của chúng tôi. Để tiếp tục phát triển, chúng tôi cần những người bên ngoài để giúp quản lý tập đoàn".

Mở rộng ra quốc tế là một vấn đề mà CG muốn giải quyết để bảo đảm tăng trưởng. Do gia tộc Chirathivat là những người gốc Hoa, Trung Quốc là lựa chọn hiển nhiên đầu tiên, nhưng CG vẫn chưa thu được nhiều thành quả từ thị trường này.

Trong năm 2011, CG đã mở một cửa hàng bách hóa ở tỉnh Chiết Giang và hai cửa hàng khác sau đó, nhưng họ đã buộc phải đóng cửa tất cả vào năm 2015 do sự cạnh tranh khốc liệt từ các đối thủ địa phương. "Trung Quốc quá lớn và quá khó", Tos nói.

Thị trường Việt Nam, vốn có vị trí địa lý gần Thái Lan hơn và có hành vi tiêu dùng gần tương tự, đã mang lại nhiều thành công hơn cho CG. "Đó là một thị trường phù hợp với chúng tôi", Tos nói. CP hiện có hơn 30 trung tâm mua sắm và siêu thị Big C tại Việt Nam, với doanh thu khoảng 1 triệu USD.

Quay về cố hương

CG vẫn quan tâm đến Trung Quốc vì khách du lịch Trung Quốc chiếm phần lớn doanh thu của tập đoàn tại Thái Lan và Châu Âu.

Galante cho rằng các dịch vụ trực tuyến có thể giúp CG tiếp cận người tiêu dùng Trung Quốc dễ hơn. Ông nói: "Khi những người Trung Quốc đã ghé vào các cửa hàng của chúng tôi và quay trở lại Trung Quốc, họ có thể sẽ muốn mua lại những gì họ đã từng mua ở các cửa hàng của CG. Đó có thể là một cơ hội lớn cho chúng tôi".

Gần đây, CG đã mở một trang web mới là Aux Villes du Monde, có cả phiên bản tiếng Trung, cho phép khách du lịch đặt chỗ trước với một chuyên viên tư vấn mua sắm tại các cửa hàng Central Group trên toàn thế giới trước khi họ đến thăm cửa hàng.

Theo tin gần đây của Reuters, CG cũng đang đàm phán với JD.com, đối thủ chính tại Trung Quốc của Alibaba, để khởi động một liên doanh thương mại điện tử trị giá 500 triệu USD ở Thái Lan. CG đã không dáp lại yêu cầu bình luận về vấn đề này.

Nếu một thỏa thuận giữa CG và JD.com trở thành hiện thực, đó là thương vụ lớn nhất từ trước tới nay của CG với một đối tác Trung Quốc, và cho thấy rằng gia tộc Chirathivat đang quay trở lại nguồn gốc của mình để thúc đẩy tăng trưởng trong tương lai, 90 năm sau khi ông tổ Tiang rời khỏi Trung Quốc.